इन्द्रविनायक (नेवारी किम्बदन्ती)

थानकोट (शोणितपुर) इमाखेल (शुरूमा शोणितपुर विनायक विद्याश्रमको नामले स्थापित भई हाल मङ्गलोदय माध्यमिक विद्यालय रहेको) चहुरको पुछारमा इन्द्रविनायकको सानो मन्दिर रहेको छ ।त्यसको प्रादुर्भावको सम्बन्धमा प्रचलित किम्बदन्तीको छन्दोबद्ध वर्णन यहाँ प्रस्तुत गरिन्छ ।

        इन्द्रविनायक

     (नेवारी किम्बदन्ती)

प्राचीन कालमा एक थियो भव्य जलाशय,

नागह्रद भनिन्थ्यो त्यो हुनाले नाग-आश्रय ।

सौन्दर्य तालको देखी स्वर्गबाट झरी तल
आउँथे देवता सारा जलविहार खातिर ।।

आदिनारायणस्थान

दहोच्चगिरिमा देखी धरावतरण इन्द्रको

तानी तान्त्रिकले ल्यायो लगाई बल मन्त्रको ।

राख्यो बन्दी तुल्याएर शोणितपुरबाहिर

पितृसंग कुरा गर्ने शर्तमा मुक्ति खातिर ।।

स्वर्गीय पितृका साथ ज्यूँदो मानिसको कुरा

असम्भव हुँदा इन्द्र अन्यौलमा परे पूरा ।

इन्द्र सक्तैनथे गर्न विधिको रीति लङ्घन,

तसर्थ भोग्नुपर्ने भो मान्छेको घोर बन्धन ।।

के गर्ने लौ भनी इन्द्र परे बिखलबन्दमा,

रहे तान्त्रिकको बन्दी बनेर मृत्यलोकमा ।

रोकियो स्वर्गको कामकाज इन्द्रबिना अब,

वर्षाबिना खडेरीले स्वाहा पार्‍यो धरा सब ।।

महालक्ष्मी मन्दिरको प्रवेशद्वार

स्वर्ग औ मर्त्यको हाहाकार सारा हटाउन

गणेश नै भए बाध्य धरामा तल ओर्लिन ।

शोणितपुरमा उत्रे देवका गणनायक,

पुगी तान्त्रिकका सामु भन्न लागे विनायक :

"पितृसंग कुरा गर्नु छ असम्भव, सज्जन !

इन्द्र बन्दी हुँदा खाली स्वर्गको छ सिंहासन ।

राजी छु इन्द्रको सट्टा धरामा नित्य बस्न म,

शोणितपुरवासीको रक्षा गरेर हर्दम ।।

सुदृष्टि रहला देशवासीमा इन्द्रको सदा,

हराभरा रही खेत उब्जला अन्न सर्वदा ।

सहकाल रही होला उन्नति देशको पनि,

सिद्ध भै म यहीं बस्छु इन्द्रविनायकै बनी ।।"

इन्द्र मुक्त भई लागे स्वर्गतर्फ सरासर,

बन्यो गणेशको स्थान नजिकै देशबाहिर ।

सहकाल भई अन्न प्रशस्त खेतमा फल्यो,

शोणितपुरवासीको घर धपक्क भै बल्यो ।।

मङ्गलोदय माध्यमिक विद्यालय

गणेशको कृपाद्वारा देशको उन्नति भयो,

दहोच्चगिरि फेदीमा धानको रास थुप्रियो ।

फलेको खेतमा धान खान्थे वर्षभरि जन,

चुलिन्थ्यो धानको थुम्को बर्सेनी थपिंदै पुनः ।।

काम नै नगरी खान पाइने हुन गो जब,

अल्सीका पिण्ड भै मोजमज्जामै अल्झिए सब ।

अकर्मण्य बने सारा, चुलियो लोभलालच,

स्वार्थको पूर्तिका लागि मच्चियो मात्र कच्कच ।।

देखेर जनको चाला रिसाए देशरक्षक,

अन्तर्ध्यान भए श्राप दिई इन्द्रविनायक ।

खेतमा धानको रास माटोमा भो परिणत,

नाम त्यस्को रह्यो वाद्वँ किंवा धान्यगिरि अतः ।।

इमाखेलको पुरानो रूख

सुखशान्ति दिंदै नित्य बनेर देशरक्षक, 

रहून् सुदृष्टि राखेर यहीं इन्द्रविनायक ।

यसरी प्रार्थनासाथ गर्दै देश-परिक्रमा

मनाइन्छ रथजात्रा गरी कार्तिक पूर्णिमा ।।

स्वधाहिति (च्वछेँ, थानकोट)

३१ डिसम्बर २००६ (आइतवार)

श्रेष्ठ कृष्णप्रकाश, नेपाली किम्बदन्तीमाला, 
वि.सं. २०६३, पृ. ७६-७७ ।